คืนความสุข

การปรับตัวของชุมชนต่อความเปลี่ยนแปลงที่มากระทบกับระบบการทำไร่หมุนเวียนเกิดขึ้นในทุกชุมชนกรณีศึกษา แม้แต่ในระบบไร่หมุนเวียนเอง ทั้งนี้ ด้านหนึ่งก็เพื่อดำรงรักษาระบบไร่หมุนเวียนเอาไว้ ขณะที่อีกด้านหนึ่งก็เป็นการปรับตัวเข้าไปเป็นส่วนหนึ่งตามกระแสเศรษฐกิจ และแรงกดดันจากนโยบายการจัดการทรัพยากรป่าไม้ของรัฐ
การดำรงอยู่ของระบบไร่หมุนเวียนทั้งในปัจจุบันและในอนาคตจึงไม่ได้ดำรงอยู่อย่างโดดเดี่ยว แต่เกี่ยวข้องเชื่อมโยงกับระบบการผลิตการเกษตรอื่นๆ รวมถึงระบบเศรษฐกิจแบบอื่น และยังเข้าไปอยู่ในกระแสความเคลื่อนไหวต่อรองทางการเมืองในเรื่องการจัดการป่าไม้และที่ดิน นอกจากนั้น สภาพที่ตั้งชุมชน ลักษณะทางภูมิประเทศ ความสมบูรณ์ของทรัพยากรป่าไม้ ตลอดจน ปัจจัยด้านโครงสร้างพื้นฐาน เช่น เส้นทางคมนาคม ปัจจัยต่างๆ ทั้งหมดเหล่านี้ล้วนมีส่วนสำคัญต่อการปรับตัวของแต่ละชุมชนในระดับที่มากน้อยแตกต่างกันไป